Historia ZNP w Płocku
Zarys Historii Związku Nauczycielstwa Polskiego w Płocku w latach 1905-1965
Fragment artykułu „Zarys historii Związku Nauczycielstwa Polskiego w Płocku w latach 1905-1965” autor: Tomasz Bodal, Notatki Płockie, Kwartalnik Towarzystwa Naukowego Płockiego, Płock 2005, 3/204, ISSN 0029-389X
Początki ruchu związkowego płockich nauczycieli są mało znane. Brak jest szczegółowych opracowań dotyczących tego zagadnienia. Jedną z nielicznych prób uzupełnienia tego braku podjęto w 1966 roku z okazji 60. rocznicy działalności Związku Nauczycielstwa Polskiego. Zawierał on kilka artykułów dotyczących lat 1905 – 1965; ich autorami byli nauczyciele, członkowie ZNP.
Początki ruchu zawodowego polskich nauczycieli sięgają 1905 roku, kiedy w dniu 1 października odbył się legendarny już zjazd działaczy oświatowych w Pilaszkowie. Powołał on do życia pierwszą organizację zawodową środowiska oświatowego – Związek Nauczycieli Ludowych. Niestety wkrótce ZNL dotknęły represje ze strony władz carskich.
W grudniu tego samego roku w Warszawie powstały dwie kolejne organizacje nauczycielskie: Polski Związek Nauczycielski i Stowarzyszenie Nauczycielstwa Polskiego. Do tego ostatniego najprawdopodobniej przystąpili także niektórzy nauczyciele z Płocka i okolic. Niestety szczegółów na ten temat brak.
Jednak szerszy rozwój organizowania się nauczycieli nastąpił dopiero w okresie pierwszej wojny światowej. Powstały wtedy na terenie zaboru rosyjskiego 34 terenowe organizacje związkowe. Jedną z nich była organizacja w Płocku.
W maju 1915 roku do Płocka przyjechała z Warszawy znana działaczka oświatowa Władysława Weychert-Szymanowska, która w teatrze miejskim wygłosiła odczyt dla nauczycieli. Stał się on początkiem burzliwej dyskusji zgromadzonych pedagogów, co doprowadziło do zjednoczenia płockich nauczycieli pod nazwą Zrzeszenie Nauczycieli Ziemi Płockiej. Funkcję prezesa w latach 1915-1919 pełnili: Karol Grubert z „Jagiellonki” i Mieczysław Olszowski z „Małachowianki” Zrzeszenie powołało na terenie Ziemi Płockiej kilka powiatowych i gminnych Kół Nauczycielskich. Wśród gminnych pierwsze powstały w Bielsku, Bodzanowie, Białej, Drobinie, Staroźrebach i Wyszogrodzie.
Po zakończeniu wojny i odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku przed ruchem związkowym stanęły nowe zadania. W kwietniu 1919 roku odbył się w Warszawie zjazd oświaty, który przeszedł do historii pod nazwą Sejmu Nauczycielskiego. Ustalił on priorytety działania:
- Wprowadzenie siedmioletniego obowiązku szkolnego;
- Siedmioklasowej szkoły powszechnej jako podstawy całego ustroju szkolnego.
Sejm powołał także Związek Zawodowy Nauczycieli Polskich Szkół Powszechnych (ZZNPSP). Natomiast już wcześniej powstał Związek Zawodowy Nauczycieli Polskich Szkół Średnich (ZZPSŚ). W 1930 roku obie organizacje połączyły się, tworząc Związek Nauczycielstwa Polskiego (ZNP).
W 1919 roku w Płocku powstało Ognisko ZPNSP, którego zarząd pełnił także rolę Zarządu Oddziału Powiatowego. Prezesem był początkowo Nemezjusz Brzuski, a potem Szczepan Chęciński. Głównym zadaniem było na początku przyciągnięcie do Związku jak największej liczby nauczycieli. Zaczęły powstawać Ogniska na terenie powiatu: Bielsk, Bodzanów, Borowiczki, Brwilno, Drobin, Miszewo Murowane, Słupia i Staroźreby.
Działalność Oddziału Powiatowego w Płocku rozwijała się systematycznie w następnych latach. Jego prezesami byli Stefan Pernej (1925-1929) i Jan Zmysłowski (1929-1933). Wprowadzono pomoc prawną dla członków Związku oraz zorganizowano kasę pożyczkowo-oszczędnościową. Założono sklep z materiałami piśmiennymi – „Żak”, który potem przemianowano na „Nasz sklep”, tworząc Centralę Spółdzielni Uczniowskich. Zaopatrywały się w niej szkoły z Płocka i powiatu.
Od roku 1933 aż do wybuchu wojny funkcję prezesa Oddziału pełnił Jan Pernej. Podjęto wówczas próbę realizacji planów wybudowania Domu Nauczyciela. Stało się to możliwe dzięki funduszowi, który powstał z oprocentowania pożyczek udzielanych ze wspomnianej kasy, dochodów „Naszego sklepu” oraz dobrowolnych składek członków. Zakupiono działkę budowlaną przy ulicy Kochanowskiego i alei Jachowicza. Niestety plany budowy przekreślił wybuch wojny.
Wybuch drugiej wojny światowej i okupacja ziem polskich na sześć lat odebrała Polakom szansę na normalną naukę. Ale ZNP nie pozostawił bez pomocy dzieci i młodzieży. Rozpoczęła się działalność Tajnej Organizacji Nauczycielskiej. Nauczanie w konspiracji podjęto także w Płocku i powiecie płockim. TON-em kierował Stefan Pernej. Wielu nauczycieli przystąpiło do tajnego nauczania ryzykując własnym życiem. Wielu padło ofiarą prześladowań ze strony okupanta, ginąc w obozach koncentracyjnych i masowych egzekucjach. Płocka oświata straciła 48 nauczycieli członków ZNP i 5 nauczycieli nie należących do Związku.
Wiosną 1945 roku TON zakończył działalność konspiracyjną i stopniowo wznowiono działalność ZNP w całym kraju. Pierwsze posiedzenie Zarządu Głównego odbyło się na przełomie kwietnia i maja. Podjęto decyzję o przystąpieniu do Komisji Centralnej Związków Zawodowych oraz przyjęciu do ZNP pracowników administracji szkolnej.
W Płocku już w lutym przystąpiono do organizowania Ogniska i Oddziału ZNP. Prezesem Zarządu Ogniska w Płocku został Józef Wiecik, a prezesem Zarządu Oddziału Powiatowego Stefan Pernej. Do Oddziału należało 10 Ognisk z terenu powiatu: Bodzanów, Brudzeń, Brwilno, Miszewo Murowane, Ośnica, Rogozino, Słupia, Staroźreby, Święcice i Wyszogród.
W pierwszych latach powojennych sytuacja w oświacie była trudna m.in. ze względu na brak nauczycieli. W 1945 roku w Płocku i powiecie brakowało ich aż 150. Związek zajmował się głownie problemami socjalno-bytowymi nauczycieli, a także ich dokształcaniem zawodowym. Opieką otoczono rodziny nauczycieli, którzy zginęli w okresie okupacji. Szczególne działania podjęto w kierunku likwidacji analfabetyzmu.
Po 1948 roku władze państwowe zaczęły dążyć do ujednolicenia struktury organizacyjnej wszystkich związków zawodowych w Polsce. Działania te dotknęły także ZNP. W 1949 roku powołano Zakładowe i Międzyzakładowe Organizacje Związkowe (ZOZ i MOZ) na miejsce dotychczas dobrze funkcjonujących Ognisk ZNP. Niestety również inne działania obejmowały Związek. Nauczyciele zostali poddani systematycznym szkoleniom ideologiczno-politycznym w duchu komunistycznym. Cel tych działań był oczywisty, to nauczyciele mieli wychować młode pokolenie wyznające ideologię komunistyczną. Do prowadzenia tych szkoleń wykorzystywano często ZNP. Niestety część działaczy Związku poddała się ideologii głoszonej przez władze PRL i wprowadzała je w życie z wielkim zaangażowaniem.
Na szczęście szkolenie ideologiczne nie było jedyną formą działalności ZNP. W Płocku podjęto wiele działań zmierzających do poprawy warunków socjalno-bytowych pracowników oświaty. Powołano Kasę Zapomogowo-Pożyczkową, która szybko zyskiwała członków, co zwiększało jej możliwości w zakresie udzielania pożyczek.. W latach 60. Skupiała już ponad tysiąc osób z Płocka i powiatu. Pomocy finansowej udzielano także w formie pożyczek i zapomóg z funduszów przyznawanych przez Zarząd Wojewódzki ZNP. Dbano również o poprawę warunków mieszkaniowych pracowników oświaty. Uwzględniając postulaty Związku, władze powiatowe rozpoczęły budowę małych domków jednorodzinnych dla nauczycieli wiejskich. Udało się także pozyskać pewną ilość mieszkań w Płocku.
Oprócz spraw już wspomnianych ZNP na terenie miasta i powiatu zajmowało się dokształcaniem nauczycieli, m.in. pomagając studiujący zaocznie. Ponadto organizowana wypoczynek pracowników oświaty i ich rodzin w formie wczasów i wycieczek.
Przez pierwsze dwadzieścia lat po wojnie ZNP w Płocku zmagało się wciąż z problemem odpowiedniego lokalu na swoją działalność. ZNP posiadał co prawda zakupioną przed wojną działkę przy ulicy Kochanowskiego, ale budowa na tym terenie była nierealna ze względu na brak środków finansowych. Ponadto władze miasta podjęły decyzję o zabudowie tego rejonu i nie licząc się ze zdaniem Związku przydzieliły mu inną, mniejszą działkę przy ulicy Sienkiewicza, która nie nadawała się do zabudowy. Sytuacja zmieniła się w pierwszej połowie lat 60. Po śmierci Władysława Broniewskiego władze podjęły decyzję o przekazaniu domu poety przy ulicy Kościuszki 24 na siedzibę Związku. W październiku 1966 roku nastąpiło uroczyste otwarcie Domu Nauczyciela. Stał się on siedzibą Zarządu Oddziału Powiatowego ZNP jako wieczysta dzierżawa. W budynku umieszczono także poradnię psychologiczną oraz bibliotekę pedagogiczną.
(Wkrótce więcej informacji)